Zasady postępowania społecznych inspektorów pracy cz.2

Druga część materiału poświęconego zasadą postępowania społecznych inspektorów pracy. W dzisiejszym materiale m.in. o kontroli higieny pracy oraz kontroli przestrzegania przepisów Kodeksu pracy.

Kontroli podlegają:

• zapewnienie pracownikom, zgodnie z obowiązującymi przepisami: szatni, pomiesz­czeń do spożywania posiłków, urządzeń higieniczno-sanitarnych odpowiednich do rodzaju pracy i liczby osób,
• przestrzeganie norm higienicznych, a w szczególności dotyczących substancji szko­dliwych, zapylenia, hałasu, wibracji, mikroklimatu i oświetlenia,
• wydawanie przysługujących na określonych stanowiskach pracy środków odżyw­czych, napojów i środków higieny osobistej,
• poddawanie pracowników obowiązkowym badaniom profilaktycznym oraz waż­ność orzeczeń lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do zatrudnienia na danym stanowisku pracy pracowników zatrudnionych w uciążliwych i szkodliwych warunkach dla zdrowia

Dla celów realizacji tej grupy zadań niezbędna jest znajomość tych przepisów, które zostały wymienione przy omawianiu poprzedniej grupy zadań. Są to przede wszystkim:

• rozporządzenie MPiPS z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpie­czeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.),
• rozporządzenie MI z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1422),
• rozporządzenie RM z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279),
• rozporządzenie MPiPS z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopusz­czalnych  stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz. 817).

Większość z nich pozostawiamy bez dokładniejszego omówienia, gdyż są umieszczone w całości lub postaci obszernych wyciągów w części załącznikowej książki.

Dokładniejszego omówienia wymaga tu jedynie rozporządzenie MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilak­tycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332, z późn. zm.).

Rozporządzenie określa m.in.:

• zakres badań profilaktycznych, tryb ich przeprowadzania oraz sposób dokumento­wania i kontroli tych badań,
• częstotliwość wykonywania badań okresowych,
• zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy,
• tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich.

Badania profilaktyczne – badania lekarskie pracowników:

– wstępne – dla osób przyjmowanych do pracy (z pewnymi wyjątkami), pracow­ników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy, pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe,

– okresowe – wg wskazań lekarza, w zależności od wykonywanej pracy,

– kontrolne – gdy pracownik wraca do pracy po chorobie trwającej ponad 30 dni.

Prawna ochrona pracy

Kontroli podlega przestrzeganie przepisów dotyczących:

• skróconego czasu pracy wprowadzonego ze względu na uciążliwe lub szkodliwe wa­runki pracy,
• ochrony pracy kobiet i młodocianych, zwłaszcza czy osoby te nie są zatrudnione przy pracach im wzbronionych, a czas pracy jest zgodny z przepisami prawa pracy,
• ustalania przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy,
• świadczeń pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń należnych z układów zbiorowych pracy.

Z powyższej grupy problemowej dokładnie omówione do tej pory zostało jedynie usta­lanie przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy.

Skrócony czas pracy. Przed nowelizacją Kodeksu pracy dokonaną w 1996 r. problematy­ka ta była rozwiązywana za pomocą licznych aktów prawnych wydawanych na podstawie art. 130 K.p. Obecnie sprawy te mają być regulowane przez odpowiednie zapisy w ukła­dzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy. Stare przepisy zachowały moc co najwyżej do 31 grudnia 1999 r.

Ochrona pracy kobiet i młodocianych. Zasady ochrony pracy kobiet zawarte są dziale ósmym K.p. (art. 176÷1891) oraz wydanym na podstawie art. 176 K.p. rozporządzeniu RM z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szko­dliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545, z późn. zm.).

W załączniku do rozporządzenia określono Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, w którym w 9-ciu działach zgrupowano prace, których kobiety nie mogą wykonywać, z dodatkowym wyróżnieniem prac, których nie mogą wykonywać kobiety w ciąży i w okresie karmienia.

Zasady ochrony pracy młodocianych zawarte są natomiast w dziale dziewiątym Kodek­su pracy (art. 190÷206), oraz rozporządzeniach:

• RM z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047, z późn. zm.) wydane na podstawie art. 204 § 1 i 3 K.p.,
• RM z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. z 2014 r. poz. 232) wydane na podstawie art. 191 § 3 i art. 195 § 2 K.p.,
• MEN z dnia 15 grudnia 2010 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz. U. Nr 244, poz. 1626, z późn. zm.) wydane na podstawie art. 70 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2015 r. poz. 2156, z późn. zm.),
• MPiPS z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz. U. Nr 214, poz. 1808) wydane na podstawie art. 191 § 5 pkt 1, 3 i 4 K.p.

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Świadczenia te są przedmiotem ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1242, sprost. bł. Dz. U. z 2015 r. poz. 1442). Świadczenia te są następujące:

• zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodo­wana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
• świadczenie rehabilitacyjne – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecz­nicza rokują odzyskanie zdolności do pracy,
• zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wy­nagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub dłu­gotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
• renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celo­wość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w do­tychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawo­dową,
• renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,
• dodatek pielęgnacyjny,
• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz za­opatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Wysokość tych kwot podlega zmianom związanym z inflacją i jest publikowana w obwieszczanych MPiPS.

Nieco inaczej rozwiązana jest sprawa świadczeń w razie zaistnienia wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Wtedy oprócz świadczeń typu: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, renta szkoleniowa, przysługuje jedynie renta z tytułu niezdolności do pracy lub renta rodzinna. Nieprzewidywane jest natomiast obecnie jednorazowe od­szkodowanie dla poszkodowanego lub członków jego rodziny.

Te same świadczenia przysługują w razie zaistnienia choroby zawodowej, czyli choroby określonej w wykazie chorób zawodowych, stanowiącym załącznik do rozporządze­nia RM z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1367). Choroba ta musi zostać spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.

Należy również pamiętać o możliwości uzyskania dodatkowych świadczeń w przypad­ku zawarcia indywidualnego ubezpieczenia w istniejących firmach ubezpieczeniowych, a także uzyskania dodatkowego odszkodowania na drodze cywilnej.

Omówiony zakres działania SIP nie wyczerpuje oczywiście ustawowych zadań tej insty­tucji. Wskazane przez nas obszary kontroli, oparte na wytycznych Rady Państwa, mogą być traktowane jako pewien prymat przyjęty przez ustawodawcę.

Natomiast o całości kompetencji SIP decyduje ustawa o SIP, która daje SIP prawo kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy (podobnie zresztą jak art. 185 § 1 Kp). Zatem nieza­leżnie od omawianych zagadnień, SIP może (a nawet powinna) kontrolować również reali­zację innych uprawnień pracowniczych, wynikających ze stosunku pracy, gwarantowanych powszechnymi, jak i zakładowymi źródłami prawa pracy (układy zbiorowe, regulaminy itp.).

Z najistotniejszych wymienimy tylko realizację prawa do urlopu wypoczynkowego, prawo do właściwego wynagrodzenia i jego ochrony, czy regulacje ochronne dotyczące czasu pracy.

Należy również pamiętać o uprawnieniach zakładowych organizacji związkowych kierujących pracą SIP, które mogą „zalecać” tematykę kontroli, oraz o sygnałach od pracowników, mogących również inicjować podjęcie określonych działań.