Burza, porażenie piorunem – zasady bezpieczeństwa

Lato to w Polsce niewątpliwie najbardziej burzowy okres. Choć powoli zbliża się on ku końcowi, nadal burze mogą stwarzać ogromne, śmiertelne niebezpieczeństwo, o czym mogliśmy się przekonać w ostatniej czasie.

Szacunki sprzed kilku lat pokazują, że na świecie od uderzeń pioruna ginie rocznie ok. 6 tys. osób. Na amerykańskiej rządowej stronie weather.gov wyliczono, że w USA od uderzeń pioruna ginie rocznie ok. 30 osób. Według weather.gov tylko co dziesiąta osoba, którą poraził piorun umiera, lecz Ci którzy przeżyją borykają się z takimi problemami jak silny ból, problemy neurologiczne czy nawet depresja. Jak tragiczne okazać się może w skutkach uderzenie pioruna zależy też od czasu, w którym zostanie udzielona pierwsza pomoc poszkodowanemu.

W Polsce rocznie z powodu porażenia piorunem umiera od kilkunastu do kilkudziesięciu osób. Do śmiertelnego porażenia piorunem dochodzi najczęściej w górach, rzadziej na dużych zbiornikach wodnych oraz rozległych, otwartych przestrzeniach z wysokimi drzewami i/lub budynkami. Niestety potwierdzeniem tego są wydarzenia z ostatnich dni (tj. 22 sierpnia br.), które miały miejsce w Tatrach.

Najważniejsze zasady podczas burzy

O burzy mówimy wtedy, gdy następuje jedno lub kilka nagłych wyładowań atmosferycznych (piorunów). Wyładowania występują zarówno pomiędzy chmurami jak i między chmurą a ziemią. Zwykle burzy towarzyszą intensywne opady deszczu często z gradobiciem oraz porywisty wiatr. Czym jest piorun lub inaczej błyskawica? Mówiąc najprościej to wyładowania elektryczne o bardzo dużym natężeniu.

Co zrobić, gdy zastała nas burza poza domem?

• jak najszybciej znaleźć bezpieczne schronienie,
• unikać przebywania pod pojedynczymi drzewami,
• unikać przebywania na otwartej przestrzeni,
• jeżeli znaleźliśmy się na otwartej przestrzeni – znaleźć, o ile to możliwe, obniżenie terenu (starajmy się nie być najwyższym punktem) i kucnąć (nie siadać i nie kłaść się) ze złączonymi i podciągniętymi pod siebie nogami. Nogi powinny być złączone, ponieważ w przypadku uderzenia pioruna, na skutek powstania różnicy napięć (tzw. napięcia krokowego) może dojść do przepływu prądu między stopami,
• jeżeli pływamy w wodzie lub znajdujemy się na łodzi wyjść na brzeg i oddalić się od wody, gdyż jest ona doskonałym przewodnikiem elektrycznym,
• unikać dotykania przedmiotów zrobionych z metalu oraz przebywania w ich pobliżu – przedmioty metalowe mogą „przyciągać” pioruny,
• pozostać w samochodzie (jeżeli jesteśmy akurat w podróży) – samochód stanowi dobrą ochronę przed uderzeniem pioruna,
• natychmiast przykucnąć jeżeli czujemy ładunki elektryczne w powietrzu, a włosy „stają nam dęba”,
• osoby przebywające w grupie na otwartej przestrzeni powinny się rozproszyć na odległość kilkudziesięciu metrów, aby w przypadku uderzenia pioruna część grupy mogła udzielić pomocy porażonym,
• jeżeli widzisz zwisające przewody elektryczne, natychmiast powiadom odpowiednie służby. Pod żadnym pozorem do nich nie podchodź.

Zachowanie bezpieczeństwa w górach podczas burzy

Należy pamiętać o swoim bezpieczeństwie wychodząc na górskie szlaki. Przede wszystkim należy zapoznać się z prognozą pogody. Podczas burzy szczególnie niebezpieczne jest przebywanie na szlakach wyposażonych w sztuczne ułatwienia oraz w okolicy cieków wodnych.

Prawdopodobieństwo, że turysta zostanie porażony piorunem na szlaku, jest bardzo realne! Burze w górach występują częściej niż na nizinach, a ukształtowanie górskiego terenu sprawia, że jeżeli burza zastanie turystów w miejscu znacznie wystającym ponad otoczenie – np. na szczytach – to prawdopodobieństwo porażenia będzie znacznie większe.

Wybierając się w wędrówkę po górach należy pamiętać o kilku najważniejszych zasadach:

1. Dobrym zwyczajem jest wczesne rozpoczynanie wycieczki,
2. Zauważywszy objawy zbliżającej się burzy, należy jak najszybciej najbliższym szlakiem zejść z grani lub ze szczytu w dolinę. Nie należy zwlekać ani chwili. Piorun może uderzyć nie tylko bezpośrednio pod burzową chmurą, ale i w odległości kilku kilometrów od jej krawędzi – przy czystym niebie i słońcu świecącym nad nami.
3. Gdy mimo wszystko burza nas zaskoczy, nie wolno chować się do mokrych żlebów lub pod skalne okapy ani opierać się o skałę.
4. Należy usiąść na plecaku i podkurczając nogi zwinąć się „w kłębek”.
5. Należy zabezpieczyć się też od deszczu, aby uniknąć wychłodzenia.
6. Grupa turystów powinna się rozproszyć – nie siadać obok siebie!

Porażenie piorunem – pierwsza pomoc

Istnieje kilka mechanizmów porażenia przez piorun. Porażenie bezpośrednie jest rzadkie, ale przeważnie śmiertelne. Częściej dochodzi do porażenia bocznego, gdy piorun po trafieniu w inny obiekt (np. drzewo, słup) „przeskakuje” na stojącego pod nim człowieka. Porażenie kontaktowe występują wtedy, jeżeli osoba dotyka przedmiotu, w który uderzył piorun (np. łańcuch, mokra lina).

Po uziemieniu ładunek rozprzestrzenia się wokół miejsca trafienia, jeżeli dwie części ciała są w różnej odległości od epicentrum (np. dwie nogi), to pomiędzy nimi może pojawić się napięcie krokowe – różnica potencjałów wywołująca przepływ prądu i porażenia „od podłoża”.

Wbrew pozorom nie wszystkie porażenia przez pioruny są śmiertelne. Ofiary mogą przeżyć dzięki wyjątkowym właściwościom izolacyjnym skóry i bardzo krótkiemu czasowi trwania impulsu elektrycznego. Jeżeli jednak prąd pokona opór skóry, to najlepiej przewodzącym, a więc najbardziej narażonymi na uszkodzenia organami są mięśnie, tkanki układu krwionośnego i nerwowego. Często dochodzi również do urazów mechanicznych od fali uderzeniowej oraz złamań kości wywołanych gwałtownym skurczem mięśni. U około 50% ofiar piorunów dochodzi do utraty przytomności.

Pierwsza pomoc przy porażeniu przez piorun

1. Zadbaj o własne bezpieczeństwo, wezwij pomoc.
2. Nie obawiaj się dotykać porażonych osób. Oceń przytomność, drożność dróg oddechowych, oddech i krążenie.
3. Jeżeli nie stwierdzasz oddechu, ale wyczuwasz tętno, rozpocznij sztuczne oddychanie metodą usta-usta i kontynuuj je aż do powrotu spontanicznych ruchów oddechowych.
4. Jeżeli nie stwierdzisz ani oddechu, ani tętna rozpocznij zabiegi reanimacyjne (pośredni masaż serca, sztuczne oddychanie metodą usta-usta) i kontynuuj je aż do przybycia zespołu medycznego.
5. Znajdź i opatrz widoczne krwawienia i urazy.
6. O ile to możliwe unieruchom szyjną cześć kręgosłupa.
7. Ofiary przytomne zabezpiecz przed utratą ciepła, zapewnij im spokój, wspieraj psychiczne.
8. Wszyscy porażeni wymagają regularnej oceny czynności życiowych, wszyscy powinni być przetransportowani do szpitali.

Zasady unikania porażenia

1. Planuj wycieczki z uwzględnieniem prognozy pogody, zwracaj uwagę na obecność cumulonimbusów.
2. W czasie burzy stosuj regułę 30-30; jesteś w niebezpieczeństwie, jeżeli od błysku do grzmotu upływa mniej niż 30 sekund; jesteś bezpieczny dopiero po 30 minutach od ostatniego błysku lub grzmotu.
3. Unikaj przebywania w pobliżu szczytów i grzbietów górskich.
4. Unikaj pojedynczych drzew, słupów, wyciągów narciarskich itp.
5. Poszukaj schronienia: głębokich dolin, dużych jaskiń, budynków; przebywanie w namiotach, pod otwartymi z boków zadaszeniami, w ciasnych formacjach skalnych i miejscach wilgotnych może być bardziej niebezpieczne niż na otwartej przestrzeni; wnętrza pojazdów uznawane są za bezpieczniejsze od otwartej przestrzeni, należy jednak unikać dotykania metalowych części.
6. W lesie unikaj polan i obszarów rzadko zalesionych; niski, gęsty drzewostan daje lepszą ochronę.
7. Na otwartej przestrzeni kucnij, utrzymując kostki i kolana razem i dotykając podłoża jak najmniejszą powierzchnią; możesz usiąść na plecaku lub zwoju liny, o ile są suche; nie kładź się; utrzymuj kilkumetrowy dystans od partnerów.
8. Nie używaj telefonów komórkowych ani radia.
9. Usuń metalowe przedmioty, zwłaszcza, gdy znajdują się powyżej poziomu ramion (karabinki, kijki, czekany itp.).
10. Nie zdejmuj kasku, w terenach eksponowanych zabezpiecz się przed upadkiem.
11. Jeżeli czujesz, że podnoszą ci się włosy – jesteś w wielkim niebezpieczeństwie.

Pamiętaj, że twoje bezpieczeństwo zależy przede wszystkim od Ciebie.

Źródła:

1. Strona Rządowego Centrum Bezpieczeństwa – www.rcb.gov.pl,
2. Strona Tatrzańskiego Parku Narodowego – www.tpn.pl,
3. Strona Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – www.topr.pl,
4. Publikacja Sylweriusza Kosińskiego, lekarza medycyny, ratownika TOPR, dostępna na stronie Fundacji Ratownictwa Tatrzańskiego TOPR – www.fundacja.topr.pl.