Przekształcenie umowy terminowej

Kiedy umowa na czas określony staje się umową na czas nieokreślony?

Instytucja ta obowiązuje od 1.05.2004 r., to znaczy od chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Ma ona przeciwdziałać zawieraniu umów czasowych, będących mniej korzystnymi dla pracownika niż umowa zawarta na czas nieokreślony. Zgodnie z art. 15 ustawy nowelizacyjnej (zob. pp.4) przepisy art. 251 stosuje się do umów zawartych lub zmienianych w sposób określony w tym przepisie, począwszy od dnia 1.05.2004 r. Poprzez regulację przejściową ustawodawca zlikwidował poprzednio istniejące wątpliwości prawne na tym tle, powodujące nawet rozbieżności w orzecznictwie SN. Obecnie nie ma wątpliwości, że pierwszą umową mającą znaczenie prawne dla celów art. 251 K.p. będzie umowa zawarta w dniu 1.05.2004 r. lub później.
Pod pojęciem umowy zawartej na czas określony, o której mowa w art. 251 K.p., należy rozumieć wyłącznie umowę czasową. Przepis ten nie dotyczy umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy, z uwagi na odmienny charakter celu zawarcia tej umowy. Instytucja ta nie obejmuje również umowy zawartej na okres próbny, ponieważ jej stosowanie ma już charakter reglamentowany. Zgodnie z art. 25 § 2 K.p., nie jest dopuszczalne zawarcie kolejnych dwóch lub więcej umów o pracę na okres próbny z tym samym pracownikiem, przez tego samego pracodawcę, jeżeli poprzedzają one ten sam rodzaj umowy. Gdyby zamiarem ustawodawcy było uwzględnienie w art. 251 K.p. umowy na czas wykonania określonej pracy lub umowy na okres próbny, musiałby to wyraźnie sprecyzować, a tego nie uczynił.
Przedłużenie aneksem zawartej umowy czasowej ma być traktowane, w rozumieniu art. 251 § 2 K.p., jako nawiązanie kolejnej umowy na czas określony, z wszelkimi tego konsekwencjami prawnymi, bez względu na to czy aneks został zawarty w czasie trwania poprzedniej umowy czy już z jej upływem. Ustawodawca wskazuje wyraźnie na aneksowanie umowy w czasie trwania poprzedniej, ponieważ dokonanie takiej czynności już po upływie pierwszej umowy musi zostać wbrew nazwie „aneks” potraktowane jako nawiązanie kolejnej umowy terminowej.
 Nie podlegają skutkom prawnym przewidzianym w komentowanym przepisie umowy zawarte w celu:

• zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
• wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych cyklicznie.

Dokonane przez ustawodawcę wyłączenia wynikają z wprowadzonej instytucji umowy na zastępstwo, która z natury rzeczy nie powinna podpadać pod reżim komentowanego przepisu. Ponadto, wyłączono przypadki umów o charakterze dorywczym lub sezonowym albo cyklicznym. Wykładnia tych pojęć musi mieć charakter ścisły. Oznacza to, że nie będzie dopuszczalne szerokie rozumienie tych pojęć w zależności od oceny sytuacji przez pracodawcę. Kwalifikowanie danej umowy pod wskazane pojęcia musi mieć charakter zobiektywizowany.
W wyroku z dnia 7.09.2005 r. II PK 294/04, OSNP 2006/13-14/207, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zawarcie umowy czasowej na 9 lat, z dopuszczalnością wcześniejszego jej rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem, może być kwalifikowane jako obejście przepisów prawa pracy, ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia lub zasad współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 K.c. w związku z art. 300 K.p.). Prezentuję w tym zakresie odmienny pogląd, uznając, że klauzula z art. 8 K.p. zasadniczo nie może być podstawą dla kwestionowania umów terminowych zawartych na wiele lat, gdyż jej wyjątkowość przekształciłaby się w przepis nakazujący określone postępowanie stronom stosunku pracy, czego normatywnie ustawodawca nie uregulował. Podzielam natomiast pogląd, że de lege ferenda ustawodawca powinien to zagadnienie w kodeksie uregulować. Sądowi Najwyższemu nie wolno jednak zastępować ustawodawcy, gdyż takim sposobem orzekania narusza art. 7 Konstytucji RP (por. T. M. Nycz „Czas trwania umowy czasowej” oraz glosa do wyroku SN z dnia 7.09.2005 r., PP).
Ustawodawca na okres przejściowy od dnia 22.08.2009 r. do dnia 31.12.2011 r. zawiesił częściowo stosowanie art. 251 K.p., a w jego miejsce nakazał stosować zasady przewidziane w art. 13 ustawy dnia 1.07.2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, Dz. U. Nr 125, poz. 1035, z późn. zm. Zawieszenie stosowania komentowanego przepisu dotyczy pracodawcy posiadającego przymiot przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz.1447, z późn. zm. De lege lata, mamy zatem obecnie taką sytuację, że w zakresie instytucji umów zawieranych na czas określony dochodzi do dyferencjacji uprawnień pracodawców, gdyż przedsiębiorcy objęci są postanowieniami wskazanej ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu …, natomiast pozostali pracodawcy objęci są regulacją komentowanego przepisu kodeksu (por. szerzej T. M. Nycz, „Łagodzenie skutków kryzysu” cz. 1–6, oraz „Ustawa o łagodzeniu skutków kryzysu – problemy prawne” cz. 1–6, PP).