Zasady postępowania społecznych inspektorów pracy

Ogólne zasady postępowania społecznych inspektorów pracy są sformułowane w ustawie o SIP.

Natomiast ich uszczegółowienie powinno być zawarte w Wytycznych do działalności społecznych inspektorów pracy, które mogą, ale niestety nie muszą, wydawać ogólnokrajowe organizacje związkowe. Chyba z powodu braku tej obligatoryjności, je­dyne Wytyczne do działalności społecznych inspektorów pracy, są zawarte w załączniku do uchwały Rady Państwa z dnia 6 lipca 1983 r.

Określają one zakres kontroli, które powinni prowadzić społeczni inspektorzy pracy, realizując ustawowe zadania.

Bezpieczeństwo pracy

Kontroli podlegają:

• przestrzeganie wymogów technologicznych pod względem bezpieczeństwa pra­cy, postanowień dokumentacji techniczno-ruchowej oraz instrukcji obsługi ma­szyn,
• wyposażenie maszyn i urządzeń technologicznych w osłony i urządzenia zabez­pieczające oraz sprawność i przydatność tych osłon i urządzeń podczas ruchu,
• stan urządzeń energetycznych i skuteczność działania ochron przeciwporaże­niowych,
• wyposażenie pracowników w sprawny sprzęt ochron osobistych,
• przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa pracy.

W celu realizacji tych zadań niezbędna jest znajomość podstawowych dokumentów do­tyczących bezpieczeństwa pracy. Są to przede wszystkim:

• ogólnie obowiązujące przepisy bhp wydane przez ministra właściwego ds. pracy w porozumieniu z ministrem właściwym ds. zdrowia, na podstawie art. 23715 § 1 K.p., które zostaną omówione w dalszej części tekstu,
• przepisy bhp dotyczące gałęzi pracy lub rodzajów prac wydane przez ministrów wła­ściwych dla tych gałęzi lub prac, w porozumieniu z ministrem właściwym ds. pracy oraz ministrem właściwym ds. zdrowia.

Rozporządzenie MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bez­pieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.), jest jed­nym z tych aktów prawnych, którego znajomość jest niezbędna w codziennej pracy SIP. Określa ono ogólnie obowiązujące przepisy bhp, w szczególności dotyczące:

• obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy,
• procesów pracy,
• pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.

Rozporządzenie składa się z sześciu działów i trzech obszernych załączników. Dział I Przepisy wstępne zawiera przede wszystkim kilkanaście definicji podstawowych pojęć występujących w treści rozporządzenia, takich jak m.in. pomieszczenie pracy, ryzyko zawodowe, osłona, środowisko pracy (§ 2).

Środowisko pracy – warunki środowiska materialnego (określonego czynnika­mi fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w którym odbywa się proces pracy.

Dział II Obiekty budowlane i teren zakładu pracy ogólnie stwierdza, że budynki i inne obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny być zbudowa­ne i utrzymywane zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach techniczno-bu­dowlanych (§ 3). Oprócz tego zajmuje się głównie podstawowymi zasadami wykonania dróg, przejść, placów na terenie zakładu pracy, sposobem ich oznakowania (zawartym w załączniku nr 1 do rozporządzenia) oraz wyposażeniem w podstawowe urządzenia terenu zakładu pracy (§ 4÷12). Jest tu też np. sprecyzowana ilość wody do celów hi­gienicznych, która musi przypadać na jednego zatrudnionego w zależności od rodzaju wykonywanych prac (§ 13).

Teren zakładu pracy – przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będącą w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizuje miejsca pracy.

Miejsce pracy – miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy.

Przepisy techniczno-budowlane – przepisy ustawy Prawo budowlane oraz ak­tów wykonawczych do tej ustawy.

Dział III Pomieszczenia pracy zajmuje się szczegółowo podstawowymi zasadami wy­konania i wyposażenia pomieszczeń pracy. Podane są tu m.in. podstawowy wymiar pomieszczeń pracy jakim jest jego wysokość (§ 19 i 20), a także zasady ich lokalizacji, wykonywania podłóg i ścian, drzwi, okien i dojść do pomieszczeń (§ 14÷18 i 21÷24). Osobne rozdziały zajmują się także oświetleniem (§ 25÷29) oraz ogrzewaniem i wenty­lacją pomieszczeń pracy (§ 30÷38).

Pomieszczenie pracy – pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w których wykonywana jest praca.

Pomieszczenie stałej pracy – pomieszczenie pracy, w którym łączny czas prze­bywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny.

Pomieszczenie czasowej pracy – pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 go­dzin.

Najbardziej rozbudowany dział IV Procesy pracy w swoich kolejnych rozdziałach zajmu­je się najważniejszymi zagadnieniami związanymi z organizowaniem, prowadzeniem oraz zabezpieczaniem procesów pracy.

Rozdział 1 Przepisy ogólne omawia przede wszystkim zasady oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego (§ 39–39c). W przypadku gdy nie jest możliwa likwidacja zagrożeń – określa obowiązek zapewnienia pracownikom przez pracodawcę środków ochrony zbiorowej i indywidualnej (§ 40). Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej zawiera załącznik nr 2 do rozporządzenia. W § 44 przedstawione są obowiązki pra­codawcy z zakresu organizacji systemu pierwszej pomocy w razie wypadku (punkty pierwszej pomocy, apteczki, obsługa punktów i apteczek itp.). Jest tu także mocno zaak­centowany (§ 41) obowiązek pracodawcy udostępnienia pracownikom stałego korzysta­nia z aktualnych instrukcji bhp dotyczących:

• stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac zwią­zanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników,
• obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,
• postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
• udzielania pierwszej pomocy.   

Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zda­rzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wyko­nywania pracy.

Środki ochrony indywidualnej – wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń zwią­zanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środo­wisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Środki ochrony zbiorowej – środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

Rozdział 2 Organizacja stanowisk pracy szczególną uwagę poświęca zasadom sytuowa­nia i organizowania stanowisk pracy tak, aby pracownicy nie byli narażeni na działanie czynników szkodliwych i niebezpiecznych. Ponieważ całkowite uniknięcie tych czyn­ników jest praktycznie niemożliwe, stanowiska pracy muszą być wyposażone w urzą­dzenia ochronne (§ 45). Bardzo duży nacisk położony jest też na dojścia i przejścia pomiędzy maszynami (§ 47 i 48), ze szczególnym uwzględnieniem stosowania drabin przenośnych (§ 50).

Stanowisko pracy – przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przed­mioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

Urządzenia ochronne – osłony lub takie urządzenia, które spełniają jedną lub więcej z niżej wymienionych funkcji:

– zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych,

– powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie się w strefie niebezpiecznej,

– nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracow­nik znajduje się w strefie niebezpiecznej,

– zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urzą­dzeń technicznych,

– nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szko­dliwych.

Rozdział 3 Obsługa i stosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych zajmu­je się problematyką wymagań z zakresu bhp i ergonomii, jakim powinny odpowiadać maszyny przez cały okres użytkowania. Szczególnie określa się w nim sposób rozmiesz­czania osłon, innych urządzeń ochronnych na maszynach oraz oznakowania znakami i barwami bezpieczeństwa (§ 55÷57), oraz zasady uruchamiania, obsługi, zatrzymywa­nia i odstawiania maszyn do remontów (§ 52÷54, 58÷61).

Zagrożenie – stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub choro­bę.

Osłona – element lub zestaw elementów konstrukcyjnych służących do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi lub uciążliwymi wpływami pracujących części, mechanizmów i układów roboczych maszyny lub innego urządzenia technicz­nego.

Rozdział 4 Transport wewnętrzny i magazynowanie dzieli swoją treść wyraźnie na dwie części – dotyczącą transportowania ładunków na terenie zakładu pracy (§ 62÷67), oraz magazynowania materiałów (§ 68÷77).

Część związana z transportem przywołuje inne akty prawne związane z:

• ręcznym transportem materiałów:

– rozporządzenie MPiPS z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higie­ny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313, z późn. zm.),

– rozporządzenie RM z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronio­nych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047, z późn. zm.),

– rozporządzenie RM z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczegól­nie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545, z późn. zm.),

• prawem o ruchu drogowym – ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (J.t.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, z późn. zm.), oraz przepisy wykonawcze do niej,
• transportem przy użyciu dźwignic, przenośników, wózków jezdniowych z napędem silnikowym oraz kolei wewnątrzzakładowych.

Część druga tego rozdziału określa podstawowe zasady składowania materiałów, oraz jakie warunki należy zapewnić przy składowaniu materiałów:

• na regałach,
• w stosach,
• na paletach lub w kontenerach,
• sypkich luzem,
• pylących luzem.

Rozdział 5 Ochrona przed hałasem przedstawia obowiązki pracodawcy w celu:

• zapewnienia ochrony pracowników przed hałasem,
• ograniczenia skutków działania hałasu tam, gdzie całkowicie nie da się go wyelimi­nować,
• informowania pracowników o:

       – wynikach pomiarów hałasu,

       – działaniach podjętych w związku z przekroczeniem dopuszczalnych wartości hałasu,

       – właściwym doborze i sposobie używania indywidualnych ochron słuchu.

Rozdział 6 Prace szczególnie niebezpieczne podaje definicję takich prac, oraz jakie, przede wszystkim, szczegółowe wymagania bhp powinien zapewnić pracodawca przy wykonywaniu takich prac (§ 80 i 81).

Prace szczególnie niebezpieczne – prace, o których mowa w rozdziale 6 działu IV rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepi­sów bhp, oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych prze­pisach dotyczących bhp lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne.

W rozdziale dokonano również wydzielenia kilku grup prac szczególnie niebezpiecz­nych, w stosunku do których określono specjalne wymagania bhp, jakie należy zacho­wać prowadząc te prace. Są to następujące prace:

• roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzy­mania ruchu zakładu pracy lub jego części (§ 82÷84) – przy okazji tych prac jest też przywołane rozporządzenie MG z dnia 27 kwietnia 2000 r. w sprawie bhp przy pracach spawalniczych (Dz. U. Nr 40, poz. 470),
• prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych nie­bezpiecznych przestrzeniach zamkniętych (§ 85÷90),
• prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych (§ 91÷104),
• prace na wysokości (§ 105÷110).

Materiały niebezpieczne – substancje chemiczne i ich mieszaniny zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia (obecnie jest to ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach – Dz. U. z 2015 r. poz. 1203).

Praca na wysokości – praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wy­sokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi, chyba że powierzch­nia ta:

– osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi,

– wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracowni­ka przed upadkiem z wysokości.

Z przepisami omawianego rozdziału w sposób jednoznaczny wiążą się przepisy nastę­pujących rozporządzeń:

• MPiPS z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 287),
• MPiPS z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i na­tężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz. 817).

Wreszcie dział V Pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne oraz zaopatrzenie pracowników w napoje i środki higieny osobistej w pierwszej części (§ 111) oraz w za­łączniku nr 3 określa wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych. Bezpośrednio z tą częścią związany jest rozdział 6 działu III (§ 76÷89) rozporządzenia MI z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpo­wiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1422).

Pomieszczenia higienicznosanitarne – szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, jadalnie z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do wypo­czynku, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środ­ków ochrony indywidualnej.

Druga część działu V omawianego rozporządzenia określa zasady zaopatrzenia pracow­ników w wodę zdatną do picia oraz inne napoje, a także dostarczania środków higieny osobistej. Bezpośrednio z tą częścią związane jest rozporządzenie RM z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279).