Wzrost liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy w pierwszych miesiącach 2022 r. według danych GUS – powód do niepokoju czy efekt postcovidowego „odbicia” w gospodarce?

Odkładając dywagacje nad sensownością tego typu analiz, w pierwszej kolejności na pewno warto zauważyć, że zawarta w tytule artykułu wzmianka o okresie postcovidowym może sugerować wiarę w to, że wszelkiego rodzaju problemy związane z pandemią, należą już do przeszłości. W tym kontekście należy jednoznacznie podkreślić, że użyte sformułowanie to tylko figura retoryczna, a kolejne mutacje wirusa SARS-CoV-2 prawdopodobnie jeszcze długo nie będą dawały o osobie zapomnieć, tak jak w końcu pierwszego kwartału 2022 r., kiedy to chińskie władze zdecydowały o „zamknięciu” Szanghaju w związku ze znacznym wzrostem liczby zakażeń.

Nie lekceważąc więc zagrożenia związanego z tym czynnikiem biologicznym, można zastanowić się, jaki wpływ na stan wypadkowości wywarło „odmrożenie” gospodarki, które nastąpiło w związku ze stopniowym znoszeniem ograniczeń związanych z pandemią (warto również przypomnieć, że po zniesieniu w maju bieżącego roku stanu epidemii w dalszym ciągu mamy do czynienia ze stanem zagrożenia epidemicznego).

Główny Urząd Statystyczny publikuje regularnie dane o wypadkach przy pracy za pierwsze trzy miesiące roku, które są dostępne na stronie internetowej tej instytucji (opracowania: „Wypadki przy pracy w I kwartale 2022 r.1 oraz analogiczne za rok 20212). W ostatnim chronologicznie tego rodzaju raporcie GUS dane te przedstawiają się następująco: w pierwszym kwartale 2022 r. zgłoszono 11 111 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy, czyli o 2,0% więcej niż w tym samym okresie 2021 r., zwiększyła się również liczba osób poszkodowanych przypadająca na 1000 pracujących (wskaźnik wypadkowości) z 0,81 do 0,82, udział osób poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych wyniósł 0,3% ogólnej liczby osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy, a w wypadkach ciężkich – 0,5%, liczba osób poszkodowanych w wypadkach z innym skutkiem zwiększyła się o 2,3%.

O tym, że zmiany w tych statystykach należy wiązać przede wszystkim ze zmieniającą się sytuacją epidemiczną, a co za tym idzie fluktuacją szeroko rozumianej aktywności podmiotów gospodarczych, jednoznacznie przekonują analogiczne zapisy raportu GUS z danymi o wypadkowości w pierwszym kwartale 2021 r., przede wszystkim w kontekście porównania z odpowiednimi liczbami z roku 2020, kiedy to wszelkiego rodzaju intensywne działania antyepidemiczne były jeszcze na etapie wdrażania (8 marca 2020 r. weszła w życie ustawa z 2 marca 2020 r.  o  szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych). Za pierwszy kwartał 2021 r. zgłoszono wtedy 10 891 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy, czyli o 23,0% mniej niż w I kwartale 2020 r. Zmniejszyła się również liczba osób poszkodowanych przypadająca na 1000 pracujących (wskaźnik wypadkowości) z 1,04 w ciągu pierwszych trzech miesięcy 2020 r. do 0,81 w omawianym okresie.

Tak więc dopiero zestawienie informacji za trzy kolejne lata pokazuje ogromny spadek liczby wypadków w okresie spowolnienia gospodarczego w okresie pandemii w stosunku do warunków „normalnej” aktywności gospodarczej – 2% wzrost liczby poszkodowanych w pierwszym kwartale 2022 r. w porównaniu z analogicznym okresem roku 2021 
to wielokrotnie mniej niż 23% spadek tej liczby w roku 2021 w stosunku do 2020.

O tym, że mimo przedmiotowych zmian w liczbach bezwzględnych dotyczących wypadkowości pewne zjawiska pozostają niezmienne i trudno jedynie na tej podstawie wyciągać wnioski o poprawie czy pogorszeniu warunków pracy, wyraźnie (choć pośrednio) może również świadczyć porównanie innych wskaźników publikowanych w przywołanych raportach. Otóż w grupie tych czynników różnice nie są tak wielkie, innymi słowy proporcje zostały mniej więcej zachowane.

I tak w pierwszym kwartale 2022 r. dominującą grupą wydarzeń powodujących urazy było zderzenie z/uderzenie w nieruchomy obiekt (34,9%), nieprawidłowe zachowanie się pracownika było najczęściej wskazywaną przyczyną wypadków przy pracy (61,4%), a czynnością najczęściej wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku było poruszanie się (40,3%). Odsetek dla tych samych wskaźników, które również w ciągu pierwszych trzech miesięcy 2021 r. były najliczniej reprezentowane w swoich grupach, wynosi odpowiednio: zderzenie z/uderzenie w nieruchomy obiekt jako wydarzenie powodujące uraz – 38,0%, nieprawidłowe zachowanie się pracownika jako przyczyna – 60,7% i poruszanie się jako czynność najczęściej wykonywana przez poszkodowanego w chwili wypadku – 43,9%.

O tym, że ograniczenia związane z pandemią mogły mieć określony powyżej wpływ również na kwestie związane z wypadkami przy pracy mogą także świadczyć dane GUS opublikowane w raporcie poświęconym temu zagadnieniu, zatytułowanym: „Aktywność ekonomiczna ludności przed i w czasie pandemii COVID-19”3, opublikowanym na stronie internetowej tej instytucji. Z publikacji tej można się dowiedzieć m.in., że w ciągu ostatnich kilku lat poprzedzających rok wystąpienia pandemii COVID-19 w Polsce systematycznie poprawiała się sytuacja na rynku pracy: zwiększała się populacja osób pracujących (do 2018 r. włącznie), zmniejszała zbiorowość bezrobotnych i jednocześnie malała w tym okresie także populacja osób w wieku 15 lat i więcej pozostających poza rynkiem pracy (biernych zawodowo). Tym samym poprawiała się relacja osób niepracujących do pracujących: w 2010 r. na 1000 osób pracujących przypadało 1001 osób bez pracy w wieku 15 lat i więcej, w 2014 r. wskaźnik ten wyniósł 953, a w 2019 r. – 840 (dane średnioroczne). Pojawienie się w Polsce wirusa SARS-CoV-2, ogłoszenie stanu epidemii w marcu 2020 r. i  jednoczesne podjęcie działań mających na celu ochronę zdrowia i życia obywateli poskutkowało zaburzeniem dotychczasowych trendów na rynku pracy. Wprowadzane restrykcje związane z izolacją społeczną przejawiały się też w odgórnym zamykaniu/ograniczaniu działalności poszczególnych branż, co z kolei miało wpływ na inne sektory gospodarki.

Biorąc pod uwagę wszystkie przywołane powyżej kwestie, wydaje się w miarę jasne, że stosunkowo niewielki wzrost wskaźników wypadkowości w pierwszym kwartale bieżącego roku jest uzasadniony raczej ożywieniem gospodarczym po zniesieniu części ograniczeń związanych z pandemią niż innymi przyczynami.

  1. Wypadki przy pracy w I kwartale 2022 r. – dane wstępne: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-i-kwartale-2022-r-dane-wstepne,3,47.html
  2. Wypadki przy pracy w I kwartale 2021 roku – dane wstępne: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-i-kwartale-2021-roku-dane-wstepne,3,43.html
  3. Wybrane aspekty rynku pracy w Polsce. Aktywność ekonomiczna ludności przed i w czasie pandemii COVID-19: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/zasady-metodyczne-rocznik-pracy/wybrane-aspekty-rynku-pracy-w-polsce-aktywnosc-ekonomiczna-ludnosci-przed-i-w-czasie-pandemii-covid-19,11,1.html

Artykuł z miesięcznika ATEST – Ochrona Pracy nr 7–8/2022

www.atest.com.pl

tekst:

Bogdan Solawa

specjalista zajmujący się ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, laureat ZŁOTYCH SZELEK

Skomentuj